Klasyfikacja

Teorie religii można podzielić na:

Teorie substancjalne (lub esencjalistyczne), które koncentrują się na treściach religii i znaczeniu, jakie te treści mają dla ludzi. To podejście twierdzi, że ludzie mają wiarę, ponieważ przekonania mają sens o tyle, o ile posiadają wartość i są zrozumiałe. Teorie Tylora i Frazera (skupiające się na wyjaśniającej wartości religii dla jej wyznawców), Rudolfa Otto (skupiające się na znaczeniu doświadczenia religijnego, a dokładniej doświadczeń, które są zarówno fascynujące, jak i przerażające) oraz Mircea Eliadego (skupiające się na tęsknocie za doskonałością innego świata, poszukiwaniu znaczenia i poszukiwaniu wzorców w mitologii w różnych religiach) są przykładami teorii merytorycznych.

Teorie funkcjonalne, które skupiają się na społecznych lub psychologicznych funkcjach, jakie religia pełni dla grupy lub osoby. Teorie Karola Marksa (rola religii w społeczeństwach kapitalistycznych i prekapitalistycznych), Zygmunta Freuda (psychologiczne pochodzenie wierzeń religijnych), Émile’a Durkheima (społeczna funkcja religii) oraz teoria Starka i Bainbridge’a są przykładami teorii funkcjonalnych. Podejście to ma tendencję do statyczności, z wyjątkiem teorii Marksa, i w przeciwieństwie do np. podejścia Webera, które traktuje o interakcji i dynamicznych procesach między religiami a resztą społeczeństw.

Społeczne relacyjne teorie religii, które skupiają się na naturze lub społecznej formie wierzeń i praktyk. Tutaj wzorcowa jest książka Charlesa Taylora The Secular Age, a także prace Clifforda Geertza. Podejście to wyraża się w argumentacji Paula Jamesa, że religia jest „względnie ograniczonym systemem wierzeń, symboli i praktyk, który odnosi się do natury istnienia poprzez komunię z innymi i Innością, przeżywaną zarówno jako przyjmowanie, jak i duchowe przekraczanie społecznie ugruntowanych ontologii czasu, przestrzeni, ucieleśnienia i poznania”. W ten sposób unika się dychotomii między tym, co immanentne i transcendentne.

Inne dychotomie, według których można klasyfikować teorie lub opisy religii, obejmują:

perspektywy „insider” versus „outsider” (w przybliżeniu odpowiadające opisom emic versus etic)

poglądy indywidualistyczne i społeczne

poglądy ewolucjonistyczne i relatywistyczne.